Z TOLKMICKA DO ELBLĄGA

Trasa wycieczki rowerowej potraktowanej jako odskocznia od Żuław, prowadziła przez Wysoczyznę Elbląską, a na trasie znalazły się następujące miejscowości: Tolkmicko, Kadyny, Pagórki i Łęcze.

Tolkmicko- miejscowość z niewielkim portem, położona w północno-zachodniej części woj. warmińsko-mazurskiego, nad Zalewem Wiślanym, w odległości ok. 20 km od Elbląga. Przywilej miejski dla Tolkemit odnowił w 1351 r. Wielki Mistrz Heinrich Dusemer. Do 1466 r. Tolkmicko należało do zakonu krzyżackiego, a po II pokoju toruńskim zostało włączone w granice Prus Królewskich. W przeszłości miasto nawiedzane było przez kataklizmy: 3 wielkie pożary w latach 1550, 1634 i 1767 oraz epidemię dżumy w 1710 r. Po I rozbiorze Polski, Tolkmicko należało do Królestwa Pruskiego, a od 1945 r., dotkliwie zniszczone, weszło w posiadanie państwa polskiego.

W rejestrze zabytków widnieje cały XIII-XX-wieczny urbanistyczny układ miasta, w tym 2 kościoły, kaplica cmentarna, baszta gotycka, dworzec kolejowy, budynki i kapliczki przydrożne. Najokazalszym zabytkiem Tolkmicka jest XV-wieczny kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła. Pierwszy kościół został zbudowany ok. 1300 r., kolejny w r. 1376. Wraz z pożarami miasta płonął również budynek kościoła, którego później odbudowywano. W latach 1900-1901 podwyższono główną nawę oraz dobudowano nawy boczne. Obecna, masywna, czworoboczna wieża z portalem wejściowym pochodzi z 1781 r., o czym informuje nas chorągiewka umieszczona na szczycie wieży. Wschodnią stronę kościoła zamyka trójboczne prezbiterium, natomiast transept od strony północnej i południowej zdobią schodkowe szczyty, z blendami i sterczynami. Oprócz masywnej wieży, kościół posiada dodatkowo 4 wieżyczki: trzy przylegające do ścian transeptu oraz jedną do wieży. Na murze północnym usytuowana jest neogotycka płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa w Ogrójcu. Wchodząc do środka świątyni ujrzymy trzy nawy oddzielone niskimi filarami, na których wspierają się ostrołukowe arkady. Nawy oraz transept przykrywa sklepienie gwiaździste, natomiast prezbiterium- krzyżowo-żebrowe. W ścianach transeptu znajdują się duże okna w kształcie rozet z barwnymi witrażami, a w prezbiterium duże, ostrołukowe okna podkreślające gotycką formę kościoła. Każdemu zwiedzającemu ten obiekt, zapewne rzuci się w oczy kilkuczęściowy ołtarz główny z parą ruchomych skrzydeł. Jest on dziełem elbląskiego rzeźbiarza Otto Roemera z 1902 r. Poprzedni ołtarz, XVIII-wieczny, rzeźbiony przez Krzysztofa Perwangera, spłonął w 1767 r. Zachowały się za to rzeźby Perwangera: Matka Boża na kuli ziemskiej i św. Jan Nepomucen, stojące w kruchcie wieżowej. Tam też, na ścianie wisi „Krzyż Dżumy” z początku XVIII wieku.

Drugi kościół polsko-katolicki- pw. Matki Bożej Anielskiej w Tolkmicku usytuowany jest ok. 150 m. od kościoła pw. św. Jakuba Apostoła i dawniej należał do ewangelików. Obiekt z niewielką wieżą-sygnaturką zbudowano w II poł. XIX w. Jego jednonawowe wnętrze wypełnia skromne wyposażenie.

W północno-wschodniej części miasta znajduje się cmentarz parafialny z dwoma kaplicami. Większa- z XVIII w. została odrestaurowana w 1959 i 2011 r. Wschodnią i zachodnią ścianę zdobią barokowe szczyty. Mniejsza, neogotycka kapliczka zbudowana jest z żółtej cegły. Na cmentarzu, miejsce spoczynku znajdowali zmarli wyznania katolickiego i ewangelickiego.

Przemieszczając się z centrum Tolkmicka w kierunku Zalewu Wiślanego- do portu, który stanowi bazę dla statków rybackich i przystań dla jachtów, warto przyjrzeć się pozostałej architekturze: domom mieszkalnym, szkole podstawowej z XX w. i budynkowi dawnego dworca kolejowego.

Kadyny- miejscowość położona w pow. elbląski, gm. Tolkmicko. W średniowieczu, na terenach dzisiejszych Kadyn znajdował się gród pruski, podbity później przez zakon krzyżacki. W pobliżu ruin grodu, zakon założył wieś Kadyny. W XIII w. zbudowano tu obronny dwór krzyżacki. W I poł. XIV w. właścicielem Kadyn został kasztelan elbląski, szlachcic pruski, pochodzący z lubeckiej rodziny Fleming- Jan Bażyński, który otrzymał wieś w zamian za długi zakonu. W roku 1817 właścicielem Kadyn został kupiec elbląski Daniel Birkner, który rozbudował tutejszy folwark. Po przekazaniu majątku synowi Eduardowi, nastąpiła całkowita zmiana układu przestrzennego wsi. Eduard, przed swoją śmiercią przekazał majątek swoim synom: Arturowi i Erichowi. Artur, w 1878 r., na wzgórzu Muldenberg, zbudował kaplicę z kryptą grobową. Po śmierci Ericha, Artur stał się jedynym właścicielem Kadyn. Od 1898 r. Kadyny należały do cesarza Prus- Wilhelma II (1859-1941), stając się jego letnią rezydencją. Za jego nakazem wieś została całkowicie zmieniona. Przebudowano pałac, powstał zakład ceramiki, szkoła, kościół i nowe budynki dla pracowników folwarku. Z dawnej zabudowy zachowano karczmę z 1772 r. oraz kuźnię z r. 1823. Po I wojnie światowej cesarz Wilhelm II został abdykowany przez Maximiliana von Badena (1867-1929) i wyjechał do Holandii. W 1940 r. do Kadyn przybył Ludwik Ferdynand (II) Pruski, który przy końcu II wojny światowej, przed natarciem Związku Radzieckiego, uciekł z Kadyn przez zamarznięty Zalew Wiślany. Niszczejący od I rozbioru klasztor popadł w całkowitą ruinę i trwał w niej do lat 90. XX w. Obecnie, wyremontowany obiekt służy franciszkanom i stanowi jedną z głównych atrakcji Kadyn. Zachowała się również kaplica Birknerów, budynki dawnej gorzelni (obecnie hotel), pięknie położony, uporządkowany cmentarz ewangelicki (kościół rozebrany w 1958 r.), murowane budynki dla pracowników, karczma z 1772 r. z piękną drewnianą bramą, dawna szkoła (obecnie hotel), poczta, kapliczki oraz jedno z najstarszych drzew w Polsce- „Dąb Bażyńskiego” o obwodzie blisko 10 m. Warto zobaczyć więc niewielką wieś (ok. 500 osób) o bogatej historii z bogactwem zabytkowej architektury.

Pagórki (Rehberg)- miejscowość położona w pow. elbląskim, w gminie Tolkmicko. W Pagórkach znajdują się między innymi: dom z czterema podcieniami i pomnik upamiętniający przejazd niemieckiego cesarza Wilhelma- Kamień Cesarski.

Łęcze- miejscowość położona w pow. elbląskim, w gminie Tolkmicko. W Łęczu znajdują się między innymi: domy podcieniowe, zabytkowy, odrestaurowany kościół i skorupa murowanego wiatraka.

Próchnik (Dörbeck)- dzielnica Elbląga. W Próchniku znajdują się między innymi: domy podcieniowe, gotycki kościół i stary cmentarz.

WARTO ZOBACZYĆ