IŁAWA

Miasto położone nad najdłuższym w Polsce jeziorem było celem dzisiejszego wyjazdu, a czas zagospodarowany na spacer wynikał z oczekiwania na pociąg do Malborka. Nie było też specjalnego przygotowania do tej wycieczki, więc na trasie znalazły się obiekty i miejsca, które zostały ulokowane dawniej w głowie. Przejeżdżając w przeszłości autem przez Iławę, byłem zawsze pełen podziwu rozwijania infrastruktury rowerowej. Dzisiaj, spacerując chodnikami, niemal na całej trasie były widoczne ścieżki przeznaczone dla rowerzystów.

Iława położona jest na terenie historycznych Prus Górnych i Pomezanii. Wchodzi również w granicę Dolnego Powiśla- regionu, który w części tożsamy jest z Pomezanią i Pogezanią. W zależności od źródeł, obszar Powiśla ma kilka określeń. Jednym z nich jest połączenie terenów przedrozbiorowych: ziemi malborskiej i Pomezanii Książęcej. Po części odpowiada to obszarowi przedwojennej, pruskiej i niemieckiej jednostki administracyjnej, czyli Rejencji Zachodniopruskiej (Regierungsbezirk Westpreußen) bez Żuław Wiślanych.

Obecnie Iława położona jest w województwie warmińsko-mazurskim, w obrębie Pojezierza Iławskiego, nad rzekami Iławką i Tynwałd oraz nad jeziorami: Jeziorak i Iławskim. W północnej części miasta zlokalizowana jest największa na Jezioraku i jedna z największych w Polsce, wyspa śródlądowa „Wielka Żuława” (niem. Groß Werder) o powierzchni ponad 82 ha. Iława to również teren „Zielonych Płuc Polski”, a od południa i zachodu miasto otaczają lasy. Przy zachodniej granicy Iławy zlokalizowane jest jezioro Silm, oznaczane na niektórych mapach jako jezioro Kamionka.

Spacer po Iławie w pierwszej części przebiegał od dworca PKP do cmentarza komunalnego, a następnie od cmentarza do „Wyspy Młyńskiej” i nad Jezioro Iławskie. Druga część to przejście w stronę Małego Jezioraka i otoczenie zbiornika od strony południowo-zachodniej. Do zdjęć został wykorzystany tylko aparat z telefonu.

Pierwszym obiektem wartym zatrzymania jest ruina młyna wodnego i jaz piętrzący na rzece Iławce. Z umieszczonej tam tablicy można odczytać, że pierwsze informacje o młynie pojawiają się w dokumentach z 1317 r. przy opisie granic miasta i była to wówczas własność zakonu krzyżackiego. Wielokrotnie niszczony budynek młyna odbudowywano zawsze na starych fundamentach, a jego ostatnia przebudowa miała miejsce w II poł. XIX w. 15.03.2020 r. obiekt został zniszczony przez pożar.

W sąsiedztwie młyna zlokalizowany jest nietypowy zabytek- jaz piętrzący, umiejscowiony w nurcie rzeki Iławki i jest on elementem systemu hydrotechnicznego Kanału Iławskiego, związanego z Kanałem Elbląskim (Oberlandzkim).

Idąc wzdłuż Iławki, dochodzę do Jeziora Iławskiego. Po drodze zatrzymuję się przy mostku, w którego pobliżu rośnie sporych rozmiarów, 200-letnia wierzba biała, o obwodzie aż 550 cm. W 2021 lub 2022 r. drzewo doczekało się tabliczki z napisem „Pomnik Przyrody” i otrzymało imię: „Wierzba Młynarka”.

Po spędzeniu dłuższej chwili na „Wyspie Młyńskiej” ruszam w kierunku kościoła i XIX-wiecznego ratusza, pamiętając o czterech barokowych rzeźbach, które pierwotnie z Iławą nie były związane. Na początku mijam kilka interesujących kamienic z przełomu XIX i XX w. zlokalizowanych przy ul. Tadeusza Kościuszki.

Przy tej samej ulicy znajdują się ustawione tyłem do niej wspomniane wyżej rzeźby, przedstawiające Alegorię Czterech Pór Roku: Herkulesa, Wenerę, Jowisza i Junonę. Rzeźby pochodzą z późnobarokowego pałacu w Kamieńcu, gdzie zdobiły attykę budowli.

Między figurami znajduje się tablica z informacją, że są to rzeźby z I poł. XVIII w. przeniesione z pałacu w Kamieńcu Suskim, po rekonstrukcji w 1976 r.

Pałac w Kamieńcu to obecnie ruina i jego stan z 2012 r. przedstawia poniższe zdjęcie.

Idąc wzdłuż ul. Tadeusza Kościuszki, dochodzę do okazałego, neobarokowego ratusza zbudowanego w latach 1910-1912 pod kierownictwem ówczesnego burmistrza Karla Friedricha Giesego. Budowla mocno zniszczona w czasie II wojny światowej została odbudowana w czasach PRL-u. Środkową część między innymi zdobią schody osłonięte wolutami ze zwieńczeniami lwich głów z otwartymi paszczami. Masywności całej budowli nadają dwa skrzydła, współcześnie poszerzone o połowę pierwotnej długości.

Mimo że ratusz na zdjęciach wygląda całkiem przyzwoicie, to jego stan elewacji nie jest niestety w dobrej kondycji. Wilgoć, brak izolacji i odpadający tynk wymagają działań. W lipcu 2022 r. lokalne media informowały o ogłoszeniu przetargu na remont elewacji i być może w niedalekiej przyszłości na tym okazałym budynku pojawią się rusztowania.

Od ratusza przechodzę pod kościół pw. Przemienienia Pańskiego wzniesionego w I ćw. XIV w. z wieżą z 1500 r., nazywanego przez mieszkańców Iławy kościołem „czerwonym”, zapewne w odróżnieniu od drugiego- zwanego „białym”. Można sobie z tego wyciągnąć pewien żartobliwy wniosek, że mieszkańcy miasta wyróżniają się ponadprzeciętnym patriotyzmem biało-czerwonej Polski.

Z kościołem związane są zachowane we fragmentach mury, które od XIV w. stanowiły umocnienia miejskie. Relikty murów i kościół wyznaczają najstarszą, zachowaną część miasta. W skład umocnień wchodziło 5 baszt i 3 bramy: Lubuska, Prabucka i Wodna. Kościół, podobnie jak znajdująca się obok plebania, obłożone są rusztowaniami.

W sąsiedztwie kościoła zaciekawia mnie długi budynek, pod który podchodzę bliżej. Jest to „Iławskie Centrum Kultury”, w którym mieści się „Kino Pasja”. Obiekt powstał w latach 1916-1922 i początkowo był zaadaptowany na potrzeby hali miejskiej. Po przebudowie w latach 30. XX w., w latach 60. zmienił swą funkcję na kino i teatr. Część frontową rejestrowanego zabytku zdobią dwa ryzality, między którymi umieszczono eliptyczny taras z balkonem wspartym na czterech parach kolumn doryckich.

Końcowa część wycieczki to obejście Małego Jezioraka. Choć początkowo robię ruch w lewą stronę, ostatecznie zmieniam plan i kieruję się w prawo.

Pozostaje kilkanaście minut do odjazdu pociągu, więc skupiam się na trzech obiektach. Pierwsze dwa to wodociągowe wieże ciśnień: z 1915 r. (ze zwieńczeniem ryglowym- wpisana do rejestru zabytków) i 1871 r. (zwieńczona „grzybkiem” - niewpisana do rejestru zabytków) r. Budowle o zupełnie innej konstrukcji, otoczone są ceglanym murem.

Na sam koniec lub początek, bo tu rozpocząłem i tu kończę, pozostaje budynek dworca PKP, zbudowany w roku 1900 i odrestaurowany w latach 2010-2012. Do 1903 r. stacja kolejowa nosiła nazwę Iława Wschodnia (Deutsch Eylau Ostbahnhof). W centralnej części budynku dworca umieszczony jest ryzalit z ostrołukowym oknem i wejściem głównym. Z lewej strony zauważalne są wzmocnienia- przypory. Kolebkowy i drewniany strop nakryty jest złożonym dachem. Wewnątrz budynku, pod sufitem znajdują się freski z herbami miast i motywami roślinnymi.

Pochodzenie nazw: Iława, Jeziorak i Iławka do dziś nie jest znane. Przyjmuje się, że Iława i Iławka pochodzą od pruskiego „Ylo” (szydło, ostry kolec), a Jeziorak od „Geyse” (czapla), ale są to tylko hipotezy niemające żadnego uzasadnienia.

WARTO ZOBACZYĆ